ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ /ਦੁਨੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਸਰਦਾਰ ਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਲੋਹਾ ਮਨਵਾ ਰਹੀ ਹੈ ।

 

Bhai Ram singh architecture 

ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਮਹਾਨ ਆਰਕੀਟੈਕਟ' ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ' 

 

 1 ਅਗਸਤ 1858 ਨੂੰ ਬਟਾਲਾ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਰਸੂਲਪੁਰ ਵਿੱਚ ਮਿਸਤਰੀ ਆਸਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮੇ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਅਜਿਹਾ ਮਹਾਨ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਬਣੇਗਾ ਕਿ ਹਰ ਪਾਸੇ ਲੋਕ ਦੁਨੀਆ ਨੇ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ । ਦੇਖਣਗੇ । ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹੋਣ ਪਰ ਦੁਨੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਸਰਦਾਰ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ । 

 

Khalsa college Amritsar 

 ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਥਿਤ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਸ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੰਤਕਥਾ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ| ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਪਿੰਡ ਰਸੂਲਪੁਰ ਨੇੜੇ ਬਟਾਲਾ ਦੇ ਜਮਪਾਲ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਈ ਹੋਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜੋ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਰਾਸਤੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ । ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨਿੰਗ ਅਤੇ ਲੱਕੜ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੈਲੇਸ ਦੀ ਇੰਟੀਰੀਅਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨਿੰਗ, ਸੈਨੇਟ ਹਾਊਸ ਲਾਹੌਰ ਬਿਲਡਿੰਗ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਕਾਲਜ ਲਾਇਲਪੁਰ, ਆਰਟਸ ਕਾਲਜ ਲਾਹੌਰ, ਦਰਬਾਰ ਹਾਲ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਕੋਰਟ ਸ਼ੋ ।, ਲਾਹੌਰ ਬੋਰਡਿੰਗ ਹਾਊਸ( ਇਕਬਾਲ ਹਾਊਸ) ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ, ਚੰਬਾ ਹਾਊਸ ਲਾਹੌਰ, ਮਲਿਕ ਉਮਰ ਹਯਾਤ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਕਾਲੜਾ ਅਸਟੇਟ ਆਦਿ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ- ਨਾਲ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇੰਟੀਰੀਅਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨਿੰਗ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤਾ । 

ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ  

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂੰ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ ਆਸਾ ਸਿੰਘ ਤਰਖਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਸ ਆਸਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਿੰਡ ਰਸੂਲਪੁਰ ਛੱਡ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਚਿਲ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ ਕਰਕੇ ਵਪਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ 10ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਤਰਖਾਣ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਸੀ । 

ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ

 ਲਾਹੌਰ ਆਰਟ ਸਕੂਲ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਇੰਨੇ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਉਂਦਾ- ਜਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਦੀ ਤਿੱਖਾਪਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ । ਜਨਵਰੀ 1874 ਵਿਚ ਉਹ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਥੇ ਆਰਟ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ । 

 ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਕੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੋਰੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਸਿੱਖ ਲਈ । ਸਕੂਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਾਲਾਨਾ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਮੇਓ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰ. ਕਿਪਲਿੰਗ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੂਰਤੀਕਾਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀਨ, ਕਾਰਪੈਂਟਰੀ ਸਕੂਲ ਦਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ, ਸ਼ੇਰ ਮੁਹੰਮਦ ਲੁਹਾਰ ਅਤੇ ਐਡਵਿਨ ਹੋਲਡਨ ਹੋਨਹਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ ਪਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਵੱਡੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਦਾ ਸਹਾਇਕ ਬਣ ਕੇ ਵੱਡੀਆਂ ਬੁਲੰਦੀਆਂ' ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ । ਤਰਖਾਣ ਨਹੀਂ ਬਣੇਗਾ, ਬਿਲਡਰ ਬਣੇਗਾ । ਉਹ ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਸਤਾ ਲੱਭਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ. ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਕਿਪਲਿੰਗ ਦੀ ਇਹ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਬਿਲਕੁਲ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਹੋਈ । 

 

 ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਮੇਮ ਸਾਹਿਬਾ ਦਾ ਪਿਆਨੋ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ । ਇਸ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਪਾਲਿਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਜਨਰਲ ਮਕੈਨਿਕ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਬੁਲਾਉਣਾ ਪਿਆ? ਤਲਾਸ਼ੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 16 ਸਾਲਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੋਈ ਕਾਰੀਗਰ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਅੰਤ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਗਿਆ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਲਈ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ । ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਕੰਮ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ । 

 ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਦੋ ਧੀਆਂ ਸਨ । ਚੌਥਾ ਪੁੱਤਰ ਸੁਖਚਰਨ ਸਿੰਘ ਮੇਓ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੇਂਟਰ ਬਣਿਆ, ਦੂਜਾ ਸੁਖਚਰਨ ਸਿੰਘ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਕਰਕੇ ਗਲਾਸਗੋ ਚਲਾ ਗਿਆ । ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸਾਲ 1916, 58 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੇ ਘਰ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਿਆ । 

 

 ਭਾਵੇਂ ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹਨ । ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਲਾ ਇੰਨੀ ਉੱਚੀ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ । ਭਾਈ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਹਾਨ ਕਲਾ ਤੋਂ ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਪਰ ਦੁਨੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਸਰਦਾਰ ਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਲੋਹਾ ਮਨਵਾ ਰਹੀ ਹੈ ।